خانه
فرایند درمان
متخصصان
درباره ما
گالری تصاویر
اخبار و مقالات
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا، عضو کوچکی در بدن است که وظیفه ذخیره و تغلیظ مایعی به نام صفرا را بر عهده دارد. این مایع پس از تولید در کبد، وارد کیسه صفرا می‌شود و هنگام نیاز بدن به هضم چربی‌ها، به روده کوچک آزاد می‌گردد. صفرا با ترکیبات خود، تجزیه و جذب چربی‌ها را تسهیل می‌کند و به فرآیند هضم کمک می‌کند. این مطلب ابتدا به بررسی ساختار و جایگاه طبیعی کیسه صفرا می‌پردازد و سپس مشکلات رایج این عضو، علائم مرتبط و روش‌های درمان آن‌ها را معرفی می‌کند.
ساختار، محل قرارگیری و وظایف کیسه صفرا
کیسه صفرا، اندامی به شکل گلابی و کوچک است که در بدن انسان به عنوان مخزن ذخیره و تغلیظ صفرا عمل می‌کند. رنگ این عضو معمولاً طوسی مایل به آبی است و در بزرگسالان سالم هنگام پر بودن، طولی بین ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر و قطری حدود ۴ سانتی‌متر دارد. پس از صرف غذا، کیسه صفرا تخلیه شده و به حالت صاف و کوچک درمی‌آید؛ اما در زمان خالی بودن معده، حجمی معادل ۵۰ میلی‌لیتر از صفرا را در خود ذخیره می‌کند و به شکل یک گلابی کوچک دیده می‌شود. جالب است بدانید که در برخی افراد، به ندرت دو یا حتی سه کیسه صفرا مشاهده شده است که گاهی این کیسه‌ها به یک مجرای مشترک یا به مجراهای جداگانه‌ای ختم می‌شوند.
از نظر موقعیت، کیسه صفرا در سمت راست شکم و دقیقاً زیر لوب راست کبد جای دارد. این اندام به وسیله حفره‌ای در مقابل لوب‌های IVB و V کبد قرار گرفته است و مجرای کیستیک آن با مجرای کبدی پیوسته، مجرای صفراوی مشترک را تشکیل می‌دهد. در محل اتصال گردن کیسه صفرا و مجرای کیستیک، یک برآمدگی کوچک به نام کیسه هارتمن وجود دارد که یک شکاف مخاطی را به وجود آورده و نقش مهمی در انتقال صفرا به مجرای اصلی ایفا می‌کند.
سیستم لنفاوی کیسه صفرا نیز به این اندام متصل است و گره‌های لنفاوی کیستیک و کبدی را به هم پیوند می‌دهد و در نهایت به مجاری لنفاوی سلیاک تخلیه می‌شود. این شبکه پیچیده از رگ‌های لنفاوی، نقش مهمی در حفظ سلامت و عملکرد کیسه صفرا و دیگر بخش‌های دستگاه گوارش ایفا می‌کند.
روند شکل‌گیری کیسه صفرا و سیستم صفراوی در دوران جنینی
در هفته چهارم رشد جنین، تمایز لایه اندودرم منجر به تشکیل یک ساختار کیسه‌ای در بخش دیستال ناحیه پیشانی جنین می‌شود که به نام دیورتیکول کبدی شناخته می‌شود. این ساختار ابتدایی، منشاء ایجاد کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی مرتبط با آن‌هاست. با رشد و تقسیم نامتقارن دیورتیکول کبدی، بخش بزرگتر این جوانه به کبد اولیه و شبکه صفراوی خارج کبدی تبدیل می‌شود. در هفته پنجم بارداری، سیستم صفراوی خارج کبدی قابل تشخیص بوده و این مجاری به مزانشیم سپتوم تراورسوم گسترش می‌یابند و ساختار فیبری اولیه کبد را شکل می‌دهند.
تکامل سیستم صفراوی در دوران جنینی: از تشکیل تا عملکرد
در کبد جنینی، سلول‌های آندومتر که به طور همپوشان روی هم قرار می‌گیرند، ساختار سلول‌های کبدی و در نتیجه، سیستم صفراوی داخل کبدی را تشکیل می‌دهند. این ساختار حدود هفته دهم بارداری به مجاری صفراوی خارج کبدی متصل می‌شود و سیستم صفراوی داخل کبدی را تکمیل می‌کند. در این مرحله، جوانه‌های دیورتیکول کبدی به دو بخش برتر و تحتانی تقسیم می‌شوند. جوانه برتر به کیسه صفرا و مجرای کیستیک و جوانه تحتانی به قسمت شکمی لوزالمعده تبدیل می‌شود. هر دو، یعنی کبد و کیسه صفرا، درون مزوگاستریوم شکمی رشد می‌کنند.
در مراحل ابتدایی، کیسه صفرا و مجاری صفراوی با سلول‌ها مسدود می‌شوند؛ اما با پیشرفت رشد، سلول‌های مرکزی در مجرای صفراوی به وسیله آپوپتوز حذف شده و مجرا شکل می‌گیرد. این روند ابتدا در مجرای صفراوی مشترک آغاز شده و در پایان هفته پنجم بارداری به مناطق دیستال می‌رسد. اتصال مجدد یا کانالیزاسیون که طی آن ساختار مجرای صفراوی به تدریج در موقعیت پشتی دوازدهه قرار می‌گیرد، روندی آهسته دارد و موقعیت آن با پانکراس شکمی هم‌راستا می‌شود.
در حدود هفته هشتم بارداری، مجرای صفراوی در دوازدهه قابل تشخیص است و تا هفته دوازدهم، گسترش آن به کیسه صفرا ادامه می‌یابد. اسفنکتر اودی، که به عنوان اسفنکتر کبدی-لوزالمعده‌ای نیز شناخته می‌شود، تا هفته دهم بارداری شکل گرفته و در موقعیت مجرای صفراوی در دوازدهه قرار می‌گیرد. تا هفته دوازدهم بارداری، بخش خارج کبدی سیستم صفراوی برای انتقال صفرا از کبد به اثنی عشر آماده است.
وظیفه اصلی کیسه صفرا
کیسه صفرا بخشی از سیستم صفراوی بدن است که وظیفه اصلی آن ذخیره و تغلیظ صفرا می‌باشد تا در هنگام نیاز به هضم غذا از آن استفاده شود. صفرا مایعی حیاتی است که به تجزیه چربی‌ها در سیستم گوارشی کمک می‌کند. پس از خوردن غذا، کیسه صفرا با انقباض و فشرده شدن، صفرا را از طریق مجرای صفراوی به ابتدای روده باریک یا دوازدهه ترشح می‌کند. این فرآیند باعث تسهیل جذب و هضم مؤثرتر چربی‌ها و مواد مغذی محلول در چربی می‌شود.
صفرا چیست؟
صفرا، یا همان زهرآب، مایعی زرد تا سبز رنگ و غلیظ است که توسط کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. این مایع به دلیل ترکیبات خود، نقش مهمی در هضم چربی‌ها ایفا می‌کند. روزانه کبد حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر صفرا تولید می‌کند، که این میزان در کیسه صفرا ذخیره و تا ۵ تا ۱۸ برابر غلیظ می‌شود. ترکیبات اصلی صفرا شامل نمک‌ها و اسیدهای صفراوی، فسفولیپیدها، کلسترول، رنگدانه‌ها، آب و الکترولیت‌ها است. این ترکیبات با خاصیت قلیایی (pH بین ۷ تا ۸) به تجزیه و امولسیون کردن چربی‌ها کمک می‌کنند.
نمک‌های صفراوی که از چهار نوع اسید صفراوی شامل کولیک، دئوکسی کولیک، کنودئوکسی کولیک و لیتوکولیک تشکیل می‌شوند، با گلیسین یا تورین ترکیب شده و ترکیبات پیچیده‌تری را ایجاد می‌کنند. این نمک‌ها و اسیدها از کلسترول ساخته شده و به عنوان امولسیون‌کننده چربی‌ها عمل می‌کنند، یعنی چربی‌ها را به ذرات ریزتر تقسیم می‌کنند تا برای عملکرد آنزیم‌های پانکراس و روده مناسب شوند. بخش عمده نمک‌های صفراوی جذب روده شده و پس از بازگشت به کبد، به چرخه‌ای موسوم به گردش خون کبدی ادامه می‌دهند.
صفرا به مجرای صفراوی و کیسه صفرا منتقل می‌شود و هنگام نیاز به هضم چربی‌ها از طریق هورمون کولسیستوکینین به اثنی عشر آزاد می‌شود. این هورمون‌ها و عصب واگ ترشح صفرا را تنظیم می‌کنند تا هضم چربی به طور کامل و مؤثر انجام شود. رنگدانه‌های هموگلوبین در صفرا شامل بیلی‌روبین است که به صفرا رنگ می‌دهد، اما عملکرد دیگری ندارد.
بافت‌شناسی کیسه صفرا: ساختار لایه‌های بافتی و نقش آن‌ها در تغلیظ صفرا
کیسه صفرا از چندین لایه بافتی تشکیل شده است که هرکدام وظیفه‌ای خاص را در ساختار و عملکرد این اندام ایفا می‌کنند. این لایه‌ها شامل اپیتلیوم، بافت مخاطی و زیرمخاطی، لامینا پروپریا، ماسکولاریس پروپریا، بافت ماهیچه‌ای و بافت سروزی یا پیوندی هستند که با همکاری یکدیگر صفرا را ذخیره و تغلیظ می‌کنند.
| لایه | توضیحات | وظیفه |
|---|---|---|
| اپیتلیوم | لایه داخلی کیسه صفرا، شامل سلول‌های ستونی ساده با میکروویلی در سطح خود است. | افزایش سطح جذب و نقش حفاظتی در برابر آسیب‌ها |
| لامینا پروپریا و زیرمخاطی | لایه‌ای از بافت همبند در زیر اپیتلیوم، شامل سلول‌های ستونی با میکروویلی و پمپ‌های سدیمی. | کمک به تغلیظ صفرا از طریق جذب یون‌ها و انتقال آب به صورت اسمزی |
| ماسکولاریس پروپریا | لایه ماهیچه‌ای زیر لامینا پروپریا که انقباضات آن باعث تخلیه صفرا می‌شود. | کمک به تخلیه صفرا از کیسه صفرا به داخل مجاری صفراوی |
| بافت سروزی یا پیوندی | بافتی که کیسه صفرا را احاطه کرده و از آن حمایت ساختاری می‌کند. | ایجاد استحکام و پشتیبانی ساختاری برای کیسه صفرا |
بررسی دقیق لایه‌های بافتی کیسه صفرا و نقش هرکدام
| لایه | ترکیب | وظیفه |
|---|---|---|
| لامینا پروپریا | بافت همبند سست، در زیر لایه اپیتلیوم | حمایت ساختاری، تأمین فضا برای عروق خونی و لنفی برای تغذیه بافت و انتقال مواد |
| ماسکولاریس پروپریا | فیبرهای عضلانی صاف با گیرنده‌های هورمون کلسیستوکینین (CCK) | انقباض در پاسخ به CCK و انتقال صفرا به مجاری صفراوی و دوازدهه |
| بافت عضلانی | فیبرهای عضلانی صاف با الگوی مدور، مورب و طولی | ایجاد انقباضات برای حرکت صفرا و جلوگیری از ریفلاکس محتویات اثنی‌عشر به مجرای هپاتوپانکراس |
| بافت سروزی | غشا پوشاننده خارجی، متصل به مزانتری در انتها | جدا کردن کیسه صفرا از سایر اندام‌ها و افزایش ثبات ساختاری آن |
لامینا پروپریا: این لایه از بافت همبند سست تشکیل شده و درست در زیر لایه اپیتلیوم قرار دارد. همراه با اپیتلیوم، لامینا پروپریا بخشی از لایه مخاطی کیسه صفرا را شکل می‌دهد. این لایه علاوه بر حمایت ساختاری، فضایی را برای عروق خونی و لنفی فراهم می‌کند که به تغذیه بافت و انتقال مواد کمک می‌کنند.
ماسکولاریس پروپریا: این لایه از فیبرهای عضلانی صاف تشکیل شده که به طور تصادفی مرتب شده‌اند. این فیبرها دارای گیرنده‌های هورمون کلسیستوکینین (CCK) هستند. در پاسخ به ترشح CCK از سلول‌های انترواندوکرین در دوازدهه (به دلیل حضور چربی و پروتئین در روده)، فیبرهای عضلانی منقبض شده و صفرا را از کیسه صفرا به مجرای کیستیک و سپس به دوازدهه منتقل می‌کنند.
بافت عضلانی: این لایه عضله صاف باعث انقباض کیسه صفرا و حرکت صفرا به سمت مجاری صفراوی می‌شود. این لایه دارای فیبرهای عضلانی به صورت مدور، مورب و طولی است و به وسیله بافت همبند رشته‌ای محصور شده است. به ویژه در مجرای هپاتوپانکراس، بافت عضلانی به طور یک غلاف در اطراف مجرا عمل می‌کند و با چین‌های پرزی و میوسیت‌های صاف، از ریفلاکس محتویات اثنی‌عشر به مجرای هپاتوپانکراس جلوگیری می‌کند.
بافت سروزی: این غشا که به عنوان پوشش خارجی کیسه صفرا عمل می‌کند، سطح خارجی کیسه صفرا را پوشانده و تنها در قسمت‌های انتهایی آن به مزانتری مرتبط می‌شود. بافت سروزی کیسه صفرا را از سایر اندام‌ها جدا می‌کند و به ساختار و ثبات آن کمک می‌کند. در کیسه صفرای مزانتریک، بافت سروزی در کل کیسه گسترش یافته و با سروز مزانتریک ترکیب می‌شود، در حالی که کیسه صفراهای داخل پارانشیمی فاقد پوشش سروزی هستند.
آناتومی کیسه صفرا: بخش‌ها و لایه‌های تشکیل‌دهنده
کیسه صفرا دارای سه بخش اصلی شامل فوندوس، بدنه و گردن است که هر یک از این بخش‌ها نقش خاصی در ساختار و عملکرد این عضو ایفا می‌کنند.
- فوندوس (Fundus): این بخش پایینی و گرد کیسه صفرا به شکلی زاویه‌دار رو به دیواره شکم قرار دارد و به عنوان پایه کیسه عمل می‌کند.
- بدنه (Body): بدنه کیسه صفرا در یک فرورفتگی در سطح پایین کبد قرار گرفته است و بخش اصلی ذخیره صفرا را تشکیل می‌دهد.
- گردن (Neck): گردن کیسه صفرا به طور تدریجی باریک می‌شود و به مجرای سیستیک متصل می‌گردد که به عنوان بخشی از سیستم صفراوی، صفرا را به مجرای صفراوی مشترک منتقل می‌کند.
بخش‌هایی از کیسه صفرا که با کبد تماس ندارند، با بافتی به نام سروز پوشیده شده‌اند. سروز یک غشای صاف و دو لایه است که توسط مایعی مرطوب شده و علاوه بر پوشش، عروق خونی و لنفاوی را نیز در خود دارد که به جریان لنفاوی و تغذیه بافت کمک می‌کنند. قسمت‌هایی از کیسه که مستقیماً با کبد در تماس‌اند، به جای سروز، توسط بافت همبند محافظت می‌شوند.
لایه‌های دیواره کیسه صفرا
| لایه | توضیحات | نقش |
|---|---|---|
| مخاط و اپیتلیوم | پوشیده از سلول‌های ستونی با میکروویلی و دارای چین‌های روگا | کمک به تغلیظ صفرا و انعطاف‌پذیری دیواره |
| لایه عضلانی | شامل فیبرهای عضلانی صاف که در جهت‌های مختلف قرار دارند | انقباض برای انتقال صفرا به مجرای صفراوی هنگام هضم |
| سینوس‌های Rokitansky – Aschoff | ساختارهای خاصی که ممکن است به فضای بینابینی گسترش یابند | می‌توانند نشانه‌ای از آدنومیوماتوز باشند |
| بافت همبند و لایه سروزی | بافت همبند و چربی که به آن پشتیبانی ساختاری می‌دهد | اتصال کیسه صفرا به حفره شکمی و تأمین رگ‌های خونی و لنفاوی |
- مخاط و اپیتلیوم: داخلی‌ترین لایه کیسه صفرا، پوشیده از سلول‌های ستونی با میکروویلی است که شبیه سلول‌های جاذب روده عمل کرده و به تغلیظ صفرا کمک می‌کنند. این سلول‌ها روی یک لایه نازک از بافت همبند به نام لامینا پروپریا قرار دارند. مخاط کیسه صفرا دارای چین‌هایی به نام روگا است که به انعطاف‌پذیری آن کمک می‌کند.
- لایه عضلانی: این لایه از فیبرهای عضلانی صاف تشکیل شده است که در جهات مختلف (طولی، مورب و عرضی) قرار گرفته‌اند. این فیبرهای عضلانی در زمان نیاز به هضم، منقبض شده و صفرا را از کیسه به مجرای صفراوی منتقل می‌کنند.
- سینوس‌های Rokitansky – Aschoff و برون‌ریزی مخاط: از ویژگی‌های خاص کیسه صفرا، وجود سینوس‌های Rokitansky – Aschoff است که در برخی موارد می‌توانند از لایه عضلانی عبور کرده و به فضای بینابینی گسترش یابند. این ویژگی ممکن است نشانه‌ای از آدنومیوماتوز باشد.
- بافت همبند و لایه سروزی: لایه عضلانی توسط لایه‌ای از بافت همبند و چربی احاطه شده که به آن پشتیبانی ساختاری می‌دهد. لایه سروزی ضخیمی که در سطوحی از کیسه صفرا که با کبد تماس ندارند قرار دارد، کیسه صفرا را به حفره شکمی متصل کرده و حاوی رگ‌های خونی و لنفاوی است که برای تغذیه و عملکرد کیسه صفرا اهمیت دارند.
این ساختار پیچیده به کیسه صفرا اجازه می‌دهد تا صفرا را به صورت مؤثر ذخیره و به هنگام نیاز برای هضم چربی‌ها در دستگاه گوارش آزاد کند.
سیستم صفراوی داخل کبدی: ساختار و مسیر انتقال صفرا
سیستم صفراوی داخل کبدی به گونه‌ای طراحی شده است که صفرا را از سلول‌های کبدی به سمت درخت صفراوی خارج کبدی هدایت می‌کند. این سیستم از کانالیکول‌های صفراوی شروع می‌شود، که فضای کوچکی بین سلول‌های چندوجهی کبدی است. سلول‌های کبدی، که در کنار هم مرتب شده‌اند، از یک سو به سینوسوئیدهای کبدی متصل می‌شوند و از سوی دیگر صفرا را به داخل کانال‌های صفراوی ترشح می‌کنند. این کانال‌ها در هر بخش کبدی به هم می‌پیوندند و مجاری قطعه‌ای را ایجاد می‌کنند که متشکل از هشت مجرا است، هر یک مربوط به یکی از بخش‌های عملکردی کبد.
مجاری قطعه‌ای کبدی از بخش‌های مختلف منشأ می‌گیرند:
- بخش‌های II و III به مجرای کبدی سمت چپ متصل می‌شوند.
- بخش‌های V تا VIII به مجرای کبدی سمت راست می‌پیوندند، در حالی که بخش‌های V و VIII به‌طور خاص مجرای قدامی راست و بخش‌های VI و VII مجرای خلفی راست را تشکیل می‌دهند.
مجاری لوشکا و زیرمجموعه‌ها
مجاری Luschka یا مجاری زیرمجموعه‌ای، مجموعه‌ای از کانال‌های کوچک هستند که در نقاط خاصی از کبد به‌طور مستقل به مجاری داخلی یا کیسه صفرا تخلیه می‌شوند و غالباً در لوب راست کبد دیده می‌شوند. انواع مختلف این مجاری شامل موارد زیر است:
- مجاری جانبی: که معمولاً به مجاری صفراوی اصلی تخلیه می‌شوند و اغلب به عنوان بخشی از مجاری اضافی در سیستم صفراوی دیده می‌شوند.
- مجاری هپاتوکولسیستی: که مستقیماً صفرا را از کبد به داخل کیسه صفرا هدایت می‌کنند و اغلب از لوب راست منشأ می‌گیرند.
- مجاری زیرشانه‌ای: در کپسول اطراف کیسه صفرا یافت می‌شوند و با مجاری داخل کبدی ارتباط دارند، اما در ناحیه دیستال به پایان می‌رسند.
نقش و عملکرد سیستم صفراوی داخل کبدی
این سیستم با انتقال صفرا از سلول‌های کبدی به مجاری صفراوی خارج کبدی، به هضم مؤثر چربی‌ها کمک می‌کند. صفرا پس از ترشح از سلول‌های کبدی وارد کانال‌های صفراوی می‌شود و از آنجا به درخت صفراوی خارج کبدی منتقل می‌گردد تا در نهایت برای هضم غذا در روده کوچک آزاد شود.
سیستم صفراوی خارج کبدی: ساختار و مسیر انتقال صفرا به روده کوچک
سیستم صفراوی خارج کبدی از چندین مجرا و ساختار تشکیل شده که برای انتقال صفرا از کبد و کیسه صفرا به دوازدهه عمل می‌کنند. این مجاری شامل مجاری کبدی چپ و راست، مجرای کبدی مشترک، مجرای کیستیک و مجرای صفراوی مشترک هستند.
| بخش | توضیحات | نقش |
|---|---|---|
| مجاری کبدی چپ و راست | صفرا از مجاری سگمنتال کبد به این مجاری هدایت می‌شود. مجرای چپ طولانی‌تر و افقی‌تر و مجرای راست عمودی‌تر است. | انتقال صفرا به مجرای کبدی مشترک |
| مجرای کبدی مشترک | تشکیل شده از پیوند مجاری کبدی چپ و راست، به طول ۲.۵ تا ۳ سانتی‌متر | انتقال صفرا به مجرای صفراوی مشترک |
| مجرای کیستیک و گردن کیسه صفرا | مجرای کیستیک دارای دریچه‌های مارپیچی Heister و اسفنکتر لوتکنز برای تنظیم جریان صفرا | تنظیم جریان صفرا از کیسه صفرا به مجرای صفراوی |
| مجرای صفراوی مشترک | تشکیل شده از پیوند مجرای کیستیک و مجرای کبدی مشترک، به طول ۶ تا ۸ سانتی‌متر | انتقال صفرا به دوازدهه جهت کمک به هضم |
مثلث کالوت (Calot’s Triangle): ساختار و اهمیت آناتومیکی
مثلث کالوت یک فضای مثلثی شکل مهم در آناتومی دستگاه صفراوی است که از سه مرز اصلی تشکیل شده است:
- مجرای کیستیک: به عنوان یکی از ضلع‌های مثلث عمل می‌کند.
- مجرای کبدی مشترک: ضلع دوم مثلث را تشکیل می‌دهد.
- مرز تحتانی قطعه V کبدی: این قسمت پایه مثلث کالوت را تشکیل داده و به ساختار آن نظم می‌بخشد.
این فضای مثلثی مانند یک هرم است که رئوس آن در نقاط زیر قرار دارند:
- بین مجرای کیستیک و فوندوس کیسه صفرا
- درگاه کبدی (Porta Hepatis) که محل ورود رگ‌های خونی و خروج صفرا از کبد است.
- محل اتصال کیسه صفرا و حفره آن در کنار مرز تحتانی قطعه V کبدی.
مثلث کالوت توسط مزانتیر مجرای کیستیک احاطه شده و حاوی بافت چربی، غدد لنفاوی، عروق خونی و ساختارهای عصبی-عروقی است. این منطقه به دلیل نزدیکی به ساختارهای حیاتی، نقش مهمی در جراحی‌های کیسه صفرا و شناسایی عروق و مجاری صفراوی دارد.
سیستم لنفاوی کیسه صفرا و آزمایشات تشخیصی
سیستم لنفاوی کیسه صفرا نقش مهمی در انتقال لنف از کیسه صفرا به سمت گره‌های لنفاوی اطراف دارد. کانال‌های لنفاوی از لایه‌های زیر استخوانی و زیر مخاط کیسه عبور کرده و شبکه‌های لنفاوی را تشکیل می‌دهند. این کانال‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند:
- بخشی از آن‌ها به رگ‌های لنفاوی داخل کبدی تخلیه می‌شوند.
- بخشی دیگر به گره کیستیک که در مثلث کالوت واقع شده است، هدایت می‌شوند.
انتقال لنف از قسمت دمی سیستم صفراوی به گره‌های کبدی لوزالمعده فوقانی و تحتانی صورت می‌گیرد که به حفظ ایمنی و شناسایی سریع عفونت‌ها کمک می‌کند.
تشخیص مشکلات کیسه صفرا
| موضوع | توضیحات |
|---|---|
| سیستم لنفاوی کیسه صفرا | نقش مهم در انتقال لنف از کیسه صفرا به گره‌های لنفاوی اطراف؛ شامل کانال‌های لنفاوی از لایه‌های زیر استخوانی و زیر مخاط که به رگ‌های لنفاوی داخل کبدی و گره کیستیک در مثلث کالوت هدایت می‌شوند. |
| تست آنزیم‌های کبدی | افزایش آنزیم‌های کبدی در خون ممکن است نشان‌دهنده التهاب یا وجود سنگ صفرا باشد. |
| پنل متابولیکی کامل | اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین؛ افزایش در صورت انسداد مجرای صفراوی مشاهده می‌شود. |
| شمارش کامل خون (CBC) | افزایش گلبول‌های سفید ممکن است نشان‌دهنده عفونت یا التهاب کیسه صفرا باشد. |
| سونوگرافی | روش اول برای تشخیص کولسیستیت و سنگ کیسه صفرا که می‌تواند وجود سنگ یا التهاب را نشان دهد. |
| سی‌تی اسکن (CT) | ارائه تصویری دقیق از کیسه صفرا برای بررسی جزئیات بیشتر. |
| MRI | مفید برای تشخیص علت مشکلات کیسه صفرا و مجاری صفراوی در موارد درد شکمی غیرقابل توضیح. |
| عکس‌برداری با اشعه ایکس از شکم | بررسی هرگونه انسداد یا مشکل در سیستم صفراوی. |
| کلانژی پانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک (ERCP) | تکنیکی برای بررسی مجاری صفراوی با تزریق ماده رنگی و عکس‌برداری با اشعه ایکس. |
| اسکن HIDA با کوله‌سیستوکینین (CCK) | تست تصویربرداری از کیسه صفرا برای ارزیابی عملکرد انقباضی با تحریک CCK. |
برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با کیسه صفرا، مجاری صفراوی و تولید صفرا در کبد، آزمایشات زیر انجام می‌شود:
- تست آنزیم‌های کبدی: افزایش آنزیم‌های کبدی در خون می‌تواند نشان‌دهنده التهاب شدید یا احتمال وجود سنگ صفرا باشد.
- پنل متابولیکی کامل: این آزمایش سطح بیلی‌روبین را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت انسداد مجرای صفراوی، افزایش بیلی‌روبین دیده می‌شود.
- شمارش کامل خون (CBC): اگر گلبول‌های سفید خون افزایش یافته باشد، این حالت می‌تواند ناشی از عفونت یا التهاب کیسه صفرا (کولسیستیت حاد) باشد.
- سونوگرافی: اولین انتخاب برای بررسی کولسیستیت و سنگ کیسه صفرا است، زیرا می‌تواند وجود سنگ یا التهاب را به دقت نشان دهد.
- سی‌تی اسکن (CT): با استفاده از اشعه ایکس، تصویری دقیق از کیسه صفرا ارائه می‌دهد که برای تشخیص جزئیات بیشتر مفید است.
- MRI: در موارد درد شکمی غیرقابل توضیح، MRI کمک می‌کند تا علت مشکلات کیسه صفرا یا مجاری صفراوی مشخص شود.
- عکس‌برداری با اشعه ایکس از شکم: برای بررسی هرگونه انسداد یا مشکل در سیستم صفراوی.
- کلانژی پانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک (ERCP): یک لوله با دوربین از گلو و پایین مری وارد معده و سپس روده کوچک می‌شود. در این روش، ماده رنگی به مجاری صفراوی تزریق می‌شود تا آن‌ها به طور واضح از طریق اشعه ایکس دیده شوند.
- اسکن HIDA با کوله‌سیستوکینین (CCK): این تست با تجویز کوله‌سیستوکینین، انقباض کیسه صفرا را تحریک می‌کند و قبل و بعد از این تحریک از کیسه صفرا تصویربرداری می‌شود تا عملکرد انقباضی آن ارزیابی شود.
این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات کیسه صفرا و مجاری صفراوی را شناسایی کرده و بهترین روش درمانی را تعیین کنند.
مشکلات رایج و نادر کیسه صفرا: علل و راهکارهای درمانی
کیسه صفرا ممکن است با مشکلات مختلفی روبرو شود که می‌تواند عملکرد آن را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مشکلات شایع و نادر این اندام عبارتند از:
| نوع مشکل | توضیحات | راهکار درمانی |
|---|---|---|
| سنگ کیسه صفرا | توده‌های سخت از ترکیب کلسترول و مواد دیگر که باعث انسداد مجرای صفراوی و درد می‌شوند. | داروهای حل‌کننده سنگ، جراحی برای خارج کردن سنگ‌ها یا کیسه صفرا |
| کولسیستیت (التهاب کیسه صفرا) | التهاب کیسه صفرا که ممکن است با یا بدون سنگ همراه باشد. | آنتی‌بیوتیک و جراحی در موارد شدید |
| کولدوکولیتیازیس | وجود سنگ در مجرای صفراوی که باعث انسداد و التهاب می‌شود. | جراحی یا ERCP برای خارج کردن سنگ |
| پولیپ کیسه صفرا | رشد غیرطبیعی بافت که معمولاً بی‌ضرر است. | پیگیری و در صورت نیاز جراحی |
| ریفلاکس صفرا | بازگشت صفرا از کیسه به معده که باعث سوزش و مشکلات گوارشی می‌شود. | داروهای کاهنده اسید و درمان علائم گوارشی |
| سرطان کیسه صفرا | نوع نادر سرطان کیسه صفرا با عوامل ریسک همچون جنسیت زن و چاقی. | جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی |
| آبسه کیسه صفرا | التهاب و تجمع عفونت که نیاز به جراحی فوری دارد. | جراحی و تخلیه آبسه |
| کیسه صفرا چینی (پرسلانی) | کلسیفیکاسیون کیسه صفرا که ممکن است نیازمند جراحی باشد. | جراحی و خارج کردن کیسه صفرا |
| مشکلات آناتومیک (عدم وجود کیسه صفرا، کیسه صفرای اضافی، کلاه فرجیایی) | تغییرات مادرزادی در شکل و تعداد کیسه صفرا | بسته به علائم، نیاز به جراحی یا پیگیری مداوم |
مشکلات شایع کیسه صفرا
- سنگ کیسه صفرا: توده‌های سختی که از ترکیب کلسترول و مواد دیگر در کیسه صفرا تشکیل می‌شوند و می‌توانند باعث انسداد مجرای صفراوی و درد شدید شوند.
- کولسیستیت (التهاب کیسه صفرا): التهاب کیسه صفرا که می‌تواند با یا بدون سنگ همراه باشد. کولسیستیت حاد معمولاً نیاز به درمان فوری دارد.
- کولدوکولیتیازیس: وجود سنگ در مجرای صفراوی که ممکن است باعث انسداد و التهاب مجاری و نیازمند اقدامات درمانی فوری باشد.
- پولیپ کیسه صفرا: رشد غیرطبیعی بافت که معمولاً بی‌ضرر است، اما در صورت بزرگ شدن نیاز به بررسی و پیگیری دارد.
- ریفلاکس صفرا: بازگشت صفرا از کیسه به معده که باعث سوزش معده و مشکلات گوارشی می‌شود.
مشکلات نادر کیسه صفرا
- سرطان کیسه صفرا: نوع نادری از سرطان با علت نامشخص که برخی عوامل مانند جنسیت زن، سنگ کیسه صفرا و چاقی ممکن است ریسک ابتلا را افزایش دهند.
- آبسه کیسه صفرا: این مشکل مزمن‌ترین نوع کولسیستیت است و ناشی از انسداد مجاری صفراوی بوده و یک وضعیت اورژانسی است که به جراحی نیاز دارد.
- کیسه صفرا چینی (پرسلانی): این مشکل که به کلسیفیکاسیون کیسه صفرا مربوط می‌شود، احتمالاً به دلیل وجود سنگ‌های متعدد صفراوی در زنان میانسال با اضافه وزن رخ می‌دهد و معمولاً با جراحی و خارج کردن کیسه صفرا درمان می‌شود.
مشکلات آناتومیک کیسه صفرا
- عدم وجود کیسه صفرا: که می‌تواند مادرزادی باشد و به دلیل نبود کیسه صفرا، مشکلاتی در سیستم صفراوی ایجاد شود.
- کیسه صفرای اضافی: برخی افراد به‌ندرت دارای دو کیسه صفرا هستند که ممکن است هر دو دارای یک مجرای مشترک یا مجاری جداگانه باشند.
- کلاه فرجیایی (Phrygian Cap): این یک تغییر شکل مادرزادی است که در آن بخش بالایی کیسه صفرا به حالت خمیده درمی‌آید و شبیه کلاه فریگی می‌شود. کلاه فرجیایی به دلیل بدشکلی در لایه فوندوس رخ می‌دهد و یکی از رایج‌ترین مشکلات مادرزادی کیسه صفرا محسوب می‌شود.
تشخیص و درمان مشکلات کیسه صفرا اغلب با کمک آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های پزشکی انجام می‌شود و بسته به شدت و نوع مشکل، ممکن است نیاز به درمان‌های دارویی یا جراحی باشد.
درد کیسه صفرا
| موضوع | توضیحات |
|---|---|
| محل و ویژگی‌های درد کیسه صفرا | درد کیسه صفرا معمولاً ناگهانی شروع شده و به تدریج شدت می‌گیرد. این درد در سمت راست یا مرکز شکم و زیر قفسه سینه حس می‌شود و ممکن است به پشت، بین تیغه‌های شانه یا شانه راست کشیده شود. مدت زمان درد معمولاً ۲۰ دقیقه تا یک ساعت است. |
| علائم همراه با حمله درد |
|
درد کیسه صفرا معمولاً به صورت ناگهانی و به تدریج در شدت افزایش می‌یابد. این درد معمولاً در سمت راست یا مرکز شکم و درست در زیر قفسه سینه احساس می‌شود و ممکن است به پشت، بین تیغه‌های شانه یا شانه راست کشیده شود. این حمله درد، اغلب ۲۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و در بیشتر موارد به دلیل وجود سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود. با این حال، حدود ۵۰٪ از افرادی که دارای سنگ کیسه صفرا هستند هیچ دردی را تجربه نمی‌کنند.
علائم همراه با حمله درد کیسه صفرا
علاوه بر درد، حمله ناشی از سنگ کیسه صفرا می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:
- درد ناگهانی و تیز که به مرور شدت می‌گیرد.
- حالت تهوع یا استفراغ
- حساسیت در ناحیه اطراف کیسه صفرا
- تب و لرز که نشان‌دهنده التهاب یا عفونت است.
- روشن شدن رنگ مدفوع به دلیل کاهش صفرا در سیستم گوارشی.
- ادرار به رنگ قهوه‌ای که ممکن است ناشی از انسداد مجرای صفراوی باشد.
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم‌ها که به یرقان معروف است و نشان از انسداد شدیدتر مجرای صفراوی دارد.
- اسهال شدید
در صورت تجربه چنین علائمی، مراجعه فوری به پزشک اهمیت دارد، زیرا در برخی موارد ممکن است مشکل نیاز به جراحی یا مداخلات پزشکی داشته باشد.
مشکلات مشابه با علائم کیسه صفرا و راه‌های تشخیص تفاوت‌ها
| شرایط مشابه | توضیحات | علائم افتراقی |
|---|---|---|
| التهاب آپاندیس (آپاندیسیت) | درد آپاندیسیت معمولاً در سمت راست پایین شکم احساس می‌شود. | درد در ناحیه پایین سمت راست، برخلاف درد کیسه صفرا که در ناحیه فوقانی راست است. |
| حمله قلبی | برخی افراد درد کیسه صفرا را با حمله قلبی اشتباه می‌گیرند. | تنگی نفس، درد قفسه سینه، ضعف و درد فک، گردن یا کمر به همراه درد قفسه سینه. |
| التهاب پانکراس (پانکراتیت) | پانکراتیت می‌تواند درد شکمی مشابهی ایجاد کند. | کاهش وزن، ضربان قلب سریع، مدفوع چرب یا بدبو. |
| زخم‌های گوارشی | زخم‌های معده و اثنی‌عشر ممکن است درد شکمی ایجاد کنند. | سوزش معده، نفخ، احساس سیری و آروغ. |
| بیماری‌های التهابی روده | درد این بیماری‌ها ممکن است شبیه درد کیسه صفرا باشد. | اسهال، یبوست، مدفوع خونی و کاهش وزن. |
| آنفولانزای معده (گاستروانتریت) | گاستروانتریت ممکن است با مشکلات کیسه صفرا اشتباه گرفته شود. | حالت تهوع، استفراغ، اسهال آبکی و انسداد. |
| سنگ کلیه | درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به پهلو و پشت انتشار یابد. | ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای، ادرار بدبو، ادرار کدر و تکرر ادرار. |
برخی از بیماری‌ها و مشکلات سلامتی می‌توانند علائمی مشابه با سنگ یا بیماری‌های کیسه صفرا ایجاد کنند، که ممکن است باعث سردرگمی در تشخیص شوند. در اینجا به برخی از این مشکلات و وجه تمایز آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- التهاب آپاندیس (آپاندیسیت):
درد آپاندیسیت معمولاً در سمت راست پایین شکم احساس می‌شود، در حالی که درد کیسه صفرا بیشتر در ناحیه فوقانی یا میانی راست شکم تا پشت است. - حمله قلبی:
برخی افراد درد کیسه صفرا را با حمله قلبی اشتباه می‌گیرند. علائم خاص حمله قلبی شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه، ضعف و درد فک، گردن یا کمر است که به همراه درد قفسه سینه بروز می‌کند. - التهاب پانکراس (پانکراتیت):
پانکراتیت نیز می‌تواند باعث درد شکمی شود، اما علائم آن متفاوت است و ممکن است کاهش وزن، ضربان قلب سریع و مدفوع چرب یا بوی بد داشته باشد. - زخم‌های گوارشی:
زخم‌های معده و اثنی‌عشر نیز ممکن است درد شکمی ایجاد کنند، اما علائمی مثل سوزش معده، نفخ، احساس سیری و آروغ وجه تمایز آن‌ها هستند. - بیماری‌های التهابی روده:
درد در برخی بیماری‌های التهابی روده ممکن است شبیه درد کیسه صفرا باشد، اما اسهال، یبوست، مدفوع خونی و کاهش وزن از علائم افتراقی بیماری‌های التهابی روده است. - آنفولانزای معده (گاستروانتریت):
گاستروانتریت ممکن است با مشکلات کیسه صفرا اشتباه گرفته شود، اما این مشکل با علائمی مثل حالت تهوع، استفراغ، اسهال آبکی و انسداد قابل تشخیص است. - سنگ کلیه:
درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است شبیه درد کیسه صفرا باشد و به پهلو و پشت انتشار یابد. علائم افتراقی سنگ کلیه شامل ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای (به دلیل دفع خون)، ادرار بدبو، ادرار کدر و تکرر ادرار است.
برای تشخیص دقیق، پزشک معمولاً از آزمایش‌های خاص، تصویربرداری و بررسی دقیق علائم بیمار استفاده می‌کند تا منبع دقیق درد و مشکل مشخص شود.
